Μύθοι στον αθλητισμό

Ο αθλητισμός, όπως και κάθε τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας, παρουσιάζει μια σειρά από «ανεξήγητα» φαινόμενα, καταστάσεις τις οποίες πολλές φορές μεγαλοποιούμε, υπερτονίζουμε ή τις αντιμετωπίζουμε ως εξαιρετικές, δημιουργώντας γύρω από αυτές ένα τεράστιο μύθο. Η διάσταση του «μύθου» εμφανίζεται σε περιπτώσεις έντονης δυσκολίας και σχετίζεται με «κρίσιμα» σημεία, προσωπικά «γούρια», «ψυχολογικά όρια». 

Κλασικό παράδειγμα μύθου αποτελεί το «ψυχολογικό φράγμα», το οποίο αντιμετωπίζουν σχεδόν όλοι οι αθλητές κάποια στιγμή στην καριέρα τους. Αναφέρεται στην προσπάθεια να «σπάσει» κάποιος το ατομικό του ρεκόρ, να «κατέβει» για παράδειγμα τα 20 δευτερόλεπτα στο 200άρι, να περάσει το φράγμα των 5 μέτρων στο επί κοντώ, να σπάσει το όριο των 3 ωρών στο Μαραθώνιο. Οι αριθμοί στις προκείμενες περιπτώσεις και ο στόχος τον οποίο θέτουν οι αθλητές αποτελούν  τα ψυχολογικά τους όρια. Ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο μεγαλοποιούν τον στόχο τους και τον φαντάζονται κάπως υπερβολικό και ξεχωριστό, δημιουργώντας γύρω του ένα «μύθο», με αρνητική επίδραση στην προσπάθειά τους, καθώς την έννοια του μύθου ακολουθεί «η στοιχειωμένη» επίδοση. Όταν «μυθοποιούμε» καταστάσεις, αισθανόμαστε «μικρότεροι» και πιο αδύναμοι απέναντι στην μεγαλοσύνη των γεγονότων. 

Στον αθλητισμό υπάρχουν επίσης τα «κρίσιμα» σημεία, οι «κρίσιμοι» πόντοι, τα «κρίσιμα» χρονικά περιθώρια, τα οποία θεωρούμε ότι αποτελούν τους προπομπούς της εξέλιξης ενός αγώνα. Ένας πόντος, ακόμη και αν είναι το ματς μπολ στο τένις, είναι τόσο κρίσιμος όσο και οι υπόλοιποι πόντοι του αγώνα, οι οποίοι έχουν την ίδια βαρύτητα για την εξέλιξη του παιχνιδιού. Μεγαλώνοντας την κρισιμότητα αυξάνουμε τη συναισθηματική μας διέγερση και θα απολέσουμε σταδιακά τον έλεγχο.

Η έννοια του φαβορί αποτελεί ένα μύθο ακόμη στον αθλητισμό, καθώς για πολλούς καθορίζει εκ των προτέρων την εξέλιξη του αγώνα. Ο τρόπος με τον οποίο εκλαμβάνουν οι αθλητές τη λέξη και το ρόλο του «φαβορί», καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και την επίδραση που μπορεί να έχει στους μετέχοντες στην αγωνιστική διαδικασία. Υπάρχουν φαινομενικά δύο θεωρήσεις της έννοιας «φαβορί»: Η θετική διάσταση του φαβορί αναφέρεται στον αθλητή, ο οποίος βιώνει την αίσθηση υπεροχής, αισθάνεται ικανός και προετοιμασμένος, αντλεί σιγουριά από τις επιτυχίες του παρελθόντος, εκείνες που του έδωσαν τη δυνατότητα να είναι το φαβορί. Η αρνητική διάσταση αναφέρεται στην «υποχρέωση» που δημιουργεί στον αθλητή να «ξανακερδίσει οπωσδήποτε», στη διαδικασία επιβεβαίωσης ενός άτυπου τίτλου. Η θετική ερμηνεία γεμίζει με αυτοπεποίθηση τον αθλητή, ενώ η αρνητική με άγχος και πίεση. Καμία από τις δύο ερμηνείες δεν δίνει τη νίκη ή την ήττα αλλά επιδρά στη συναισθηματική κατάσταση του αθλητή και κατ’ επέκταση στην απόδοσή του στον αγώνα. 

Υπάρχουν αρκετοί μύθοι που είναι συνυφασμένοι με το κάθε άθλημα ξεχωριστά, όπως για παράδειγμα αυτό που λέγεται στη σφαιροβολία, ότι αν η πρώτη βολή είναι στα 18 μέτρα, το καλύτερο που μπορείς να κάνεις στη συνέχεια είναι ένα μέτρο περισσότερο. Τέτοιου είδους μυθοπλασίες λειτουργούν στην επιστήμη της Ψυχολογίας ως «αυτό-εκπληρούμενες προφητείες»: πραγματοποιείται αυτό που πιστεύαμε ότι θα γίνει, επιβεβαιώνουμε, ίσως και χωρίς να το θέλουμε, τον εαυτό μας. Οι μύθοι είναι προσωπικά ανυπέρβλητα εμπόδια, τα οποία εμείς δημιουργούμε, εμείς καλλιεργούμε και διατηρούμε, συνεισφέροντας στην ενίσχυσή τους, άθελά μας. Η ενδεικνυόμενη στάση είναι να αντιμετωπίζει κανείς κάθε κατάσταση ξεχωριστά μεν, αλλά με την πραγματική της διάσταση δε. Η ρεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων είναι το «αντίδοτο» στην διατήρηση των μύθων, μας αποτρέπει από το να ενισχύουμε τις ανασφάλειές μας, πιστεύοντας στην ύπαρξη υπερφυσικών δυνάμεων που συνωμοτούν για την προσωπική μας επιτυχία ή αποτυχία. Όπου υπάρχουν μύθοι υπάρχουν και θαύματα για τα οποία ο Αινστάιν είχε την εξής άποψη: «υπάρχουν δύο ειδών άνθρωποι, εκείνοι που πιστεύουν στα θαύματα και εκείνοι που τα δημιουργούν. Οι πρώτοι πιστεύουν στην τύχη και οι δεύτεροι στη σκληρή δουλειά».  

Ζαρώτης Γιάννης

Ψυχολόγος-Αθλητικός Ψυχολόγος

www.sportpsychologist.gr